Handvest Nieuwe Ruimte voor Kwaliteit

Speerpunt van Het Landgoedbedrijf was om te zien hoe sectorale wet- en regelgeving beter 'gematched' kan worden met de integrale werkwijze van een landgoed. Daartoe werd aangehaakt op een belangrijk momentum bij het Rijk: de veelbesproken herziening van de Omgevingswet.

De nieuwe omgevingswet toegepast op vijf Ommense landgoederen

Het ministerie van I&M werkt samen met de VNG aan de modernisering van het omgevingsrecht. Het doel is om het ruimtelijk instrumentarium te bundelen en te vereenvoudigen. In de opmaat naar de nieuwe Omgevingswet is Ommen als eerste pilotgemeente in Nederland aan de slag gegaan met oplossingen voor een doelgerichte en eenvoudige uitvoeringspraktijk. In de consultatieronde voor het Gemeentelijk Omgevingsplan is aan een collectief van vijf particuliere landgoedeigenaren in de gemeente gevraagd input te leveren op basis van hun praktijkervaring. Zij hebben hun aanbevelingen gebundeld in het Handvest Nieuwe Ruimte voor Kwaliteit, dat in juli 2012 aan provincie en gemeente is gepresenteerd. Bureau Co.Creatie begeleidde in samenwerking met Wing het traject.

Handvest Nieuwe Ruimte voor Kwaliteit

03_B_voorkant handvest_afbeelding van kien van hovell.jpgIn het Handvest Nieuwe Ruimte voor Kwaliteit laten de landgoederen zien dat de maatschappelijke waarden die zij realiseren goed passen bij de gemeentelijke ambities voor het Gemeentelijk Omgevingsplan. De landgoederen tonen hun maatschappelijke betrokkenheid al lange tijd in de vorm van natuur en biodiversiteit, cultuurhistorie, landschap, zorg en hun betrokkenheid  bij het welzijn van de lokale gemeenschap (zie Handvest, p28). Een gezonde bedrijfsvoering is nodig om deze maatschappelijke verdiensten waar te kunnen maken. Bij maatschappelijk ondernemen gebeurt dit via de ‘circulaire economie’, waarbij inkomsten grotendeels worden geherinvesteerd in publieke waarden. 

Ervaringen Omgevingsvisie gemeente Ommen

De gemeente heeft het Omgevingsplan inmiddels vastgesteld en maakt op basis van het integrale beleid per landgoed afspraken over ontwikkelruimte om op lange termijn de maatschappelijke prestaties waar te kunnen maken. 

De gemeente heeft in de gemeentelijke omgevingsvisie vrijwel alle sectorale beleidsdocumenten geïntegreerd. De ruimtelijke vertaling hiervan vindt plaats in vijf gebiedsgerichte bestemmingsplannen. Ook het vergunningstraject wordt vergaand vereenvoudigd.  De pilot heeft de processen binnen de gemeente ingrijpend veranderd, tussen (sectorale) beleidsdossierhouders en tussen gemeente en initiatiefnemers van ruimtelijke ontwikkelingen. De sturingsfilosofie is heel essentieel gebleken: door heel vroeg in de voorbereiding, zonder inhoudelijke agenda, partijen en inwoners te vragen naar hun belangen, wensen en ergernissen, is breed draagvlak ontstaan (welgeteld één zienswijze). Vervolgens geldt: de doelen zijn belangrijker dan het planologisch instrumentarium. Dat betekent: ruimte geven aan ontwikkeling als dat bijdraagt aan de gemeentelijke ambities, ook als daarvoor een bestemmingsplanwijziging nodig is. Of zoals wethouder Ilona Lagas op de Landgoedconferentie (januari 2014) formuleerde: ‘Als ik niet kan uitleggen waarom iets niet kan, dan moet het kunnen’. 

Met een aantal landgoederen worden momenteel ontwikkelingsgerichte gesprekken gevoerd of worden bestemmingswijzigingen voorbereid die gewenste ontwikkeling mogelijk maken. 

De potentie van particuliere landgoederen

In het bijzonder biedt het Handvest een nieuwe kijk op de potentie van particuliere landgoederen en hun prominente rol ten behoeve van de publieke zaak. Bovendien blijken de landgoederen elkaar ook aan te vullen, zij presenteren zich in het manifest als een vitale coalitie, waarmee goede kwaliteitsafspraken te maken valt. Op basis van gedeelde drijfveren, maatschappelijke focus en gevoel voor continuïteit, zijn deze landgoederen te beschouwen als geloofwaardige partners voor een terugtredende overheid. Door hun beproefde en consistente systeem van integraal beheer kunnen zij - zeker  in deze tijd  -verrassende verbindingen leggen en nieuwe maatschappelijke waarden genereren. Voor hen ligt hier de kern van hun duurzaam rentmeesterschap en van hun innoverend vermogen.

‘Het particuliere landgoed is een economische, ecologische, ruimtelijke en cultuurhistorische eenheid. Deze wordt voor de langere termijn en vanuit één regiepunt beheerd, volgens een systeem van geïntegreerde duurzaamheid:
-     met respect voor het verleden en voor de betrokkenen en
-     oog voor de behoeften van de toekomst

Als zelfstandige, maatschappelijke onderneming functioneert het landgoed als een modern, succesvol (familie)bedrijf:
-     gedreven door het belang van continuïteit en overdracht aan de volgende generatie; 
-     volgens het beginsel van de circulaire economie steeds op zoek naar stabiliteit en evenwicht tussen       opbrengsten en investeringen om het voortbestaan en de ontwikkeling - ook in veranderende omstandigheden - in samenhang te kunnen waarborgen;
-     vanuit de menselijke maat, strevend naar adequate (maatschappelijke en economisch duurzame) oplossingen en - in staat via innovatie nieuwe waarde te creëren.’

 

Oplossingen en kansen voor samenwerking met de overheid

De landgoederen hebben in het Handvest aangegeven in het bijzonder een oplossing te willen vinden voor de volgende knelpunten: 
- Korte-termijn verwachtingen van subsidieverstrekkers  op perceel niveau stroken niet met de focus van de landgoedeigenaar op de lange termijn voor een groter grondgebied. Kwaliteiten veranderen, verschuiven en ontwikkelen; hiervoor is ruimtelijke vrijheid binnen het landgoed nodig, bijv. op basis van raamwerkafspraken op doelniveau.
- Ook de sectorale benaderingswijze van de overheid versnippert en bemoeilijkt integraal beheer
- Huidig beleid belemmert de mogelijkheid voor een gezonde bedrijfsvoering, die nodig is om kwaliteiten duurzaam te beheren.
- Het huidig planologisch instrumentarium beperkt  de mogelijkheid om snel en flexibel in te spelen op veranderende omstandigheden.
 
Bepleit wordt om deze knelpunten op het niveau van rijk, provincie en gemeente in samenhang aan te pakken. De landgoederen denken hierbij aan:
- Publiek privaat partnerschap om maatschappelijke doelen te realiseren.
- Manoeuvreerruimte om flexibel te kunnen handelen op het landgoed.
- Integrale beoordeling van initiatieven met ruimte voor maatwerk.
- Lange termijn afspraken (op basis van een landgoedvisie) met monitoring van doelen.
 
De landgoederen in kwestie hebben aangegeven dat introductie van deze nieuwe werkwijze juist op dit moment kansrijk is:
- De nieuwe Omgevingswet is een instrument dat integraal denken en werken wil faciliteren en initiatieven wil stimuleren waarin privaat initiatief en het bereiken van publieke doelen in de leefomgeving samenvallen.
- Overijssel is al ver met het stroomlijnen van planvormen die de ontwikkeling, het beheer en de kwaliteit van de leefomgeving kunnen versterken.
- Ommen is op zoek naar vernieuwing en optimaal rendement uit het maatschappelijk ondernemerschap van particulieren.